Κορωνοϊός, μη-παραγωγικότητα, άγχος και ενοχές.
Έγινε ενημέρωση: 8 Απρ 2020
Κορίνα Ρούσση
Bsc, Msc Cognitive Behavioral Therapy
Τα νέα μέτρα που ελήφθησαν από την Ελληνική κυβέρνηση για την καθολική καραντίνα της χώρας, λόγω του κορωνοϊού (κορωναϊού/κοροναϊού/κορονοϊού), δημιουργούν μία νέα πραγματικότητα για τον κάθε έναν από εμάς (Ελληνική Δημοκρατία Η Κυβέρνηση, 2020). Είναι σχεδόν σίγουρο πως, πλέον και ίσως για αρκετό καιρό ακόμη, θα πρέπει να περνάμε όλο και περισσότερο χρόνο μέσα στο σπίτι, ξεχνώντας κάποιες από τις βασικές μας ελευθερίες. Φυσικά, όλη αυτή η διαδικασία συμβαίνει για την μακροπρόθεσμη ευημερία της γενικής υγείας του πληθυσμού, αλλά και της οικονομίας της χώρας. Κοιτώντας, λοιπόν, τη διαδικασία της καραντίνας καθολικά και σε γενικά πλαίσια, φαίνεται να υπάρχει λογική και σκοπός. Τι γίνεται όμως όταν μιλάμε σε πιο ατομικό επίπεδο και για τους προσωπικούς σκοπούς και στόχους? Είναι δυνατόν, μέσα σε λίγες μέρες, να τίθενται σε ‘’αναμονή μέχρι νεοτέρας’’?
Αν μη τι άλλο ο κοινός σκοπός, στην προκειμένη, είναι η γενική υγεία και οικονομία, όμως οι προσωπικές προσδοκίες, ανάγκες και στόχοι δε φαίνεται να μπαίνουν σε ‘’αυτόματη αναβολή’’ μετά και την ανακοίνωση της καραντίνας. Είναι οι ίδιοι λόγοι που βλέπετε να ξεπετάγονται από παντού άρθρα για την επιβίωση της καραντίνας, το άγχος και τις επιπτώσεις της απομόνωσης και άρθρα που αφορούν την επεξήγηση της κατάστασης σε παιδιά. Διάφοροι, με άλλα λόγια, οδηγοί για το πως να επιβιώσετε συναισθηματικά αυτή τη διαδικασία, χρεωμένοι με το λιγότερο δυνατό τίμημα.
Ποιο είναι όμως το τίμημα? Είναι πραγματικά σκέψεις προ-οικονομίας για το μέλλον? Η’ είναι ενοχές μη παραγωγικότητας?
Φυσικά ο κάθε ένας θα δώσει την απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις. Έχει όμως νόημα, μιας και έχουμε χρόνο μπροστά μας, να εξετάσουμε και την περίπτωση των ενοχών της μη παραγωγικότητας και των λόγων ύπαρξής τους.
Τι εννοούμε αίσθημα μη-παραγωγικότητας?
Παρότι όσο κι αν ψάξουμε δεν θα βρούμε έναν σαφή ορισμό για το αίσθημα της μη παραγωγικότητας, υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά και καταστάσεις που περιγράφουν την ίδια περίεργη, άβολη αίσθηση της απραξίας. Με άλλα λόγια, και ας επιτραπεί η έκφραση, το αίσθημα της βαρεμάρας. Σε μία έρευνα που συμμετείχαν 976 φοιτητές, με σκοπό να βρουν στρατηγικές ως προς το αίσθημα της βαρεμάρας, οι ίδιοι οι φοιτητές φάνηκε κατά τη διάρκεια της έρευνας να εντοπίζουν τη σύνδεση της μη παραγωγικότητας με το αίσθημα της βαρεμάρας. Πιο απλά, αυτό που τους προκαλούσε δυσφορία ήταν τα αισθήματα ενοχής και άγχους που συνδέονταν με την μη παραγωγικότητα, εκείνη την περίοδο. Περιέγραφαν δηλαδή, τη βαρεμάρα ως μη παραγωγική περίοδο, πάντα σε σχέση με τον χρόνο. Αυτό που διέφερε από άλλες περιόδους τις ζωής τους ήταν οι ειδικές συνθήκες της έρευνας, όπου τους περιόριζαν τα ενδιαφέροντα τους (Nettetal, 2010). Κάνοντας μια σύνδεση με το σήμερα, ό,τι περίπου συμβαίνει με την καραντίνα.
Τι συνοδεύει το αίσθημα της μη-παραγωγικότητας?
Είναι ίσως και ο λόγος που έχουν διεξαχθεί έρευνες σε σχέση με το αίσθημα της μη-παραγωγικότητας. Μιας και τα αισθήματα που το συνοδεύουν φαίνεται να είναι αυτά που το έκαναν να βγει στη επιφάνεια ως ζήτημα προς περαιτέρω ανάλυση. Τα κύρια αισθήματα που συνοδεύουν και σκιαγραφούν το αίσθημα της μη-παραγωγικότητας είναι οι ενοχές και το άγχος (Panova & Lleras, 2016).
Το άγχος φαίνεται να δίνει μία διάστασή στην οποία το άτομο βάλλεται από μία κατάσταση η οποία το απειλεί. Δηλαδή κατά κάποιο τρόπο αισθανόμαστε ευάλωτοι από κάποια απειλή κατά τη διάρκεια της μη παραγωγικότητας. Αυτό θα μπορούσε να συμβαίνει από διάφορες σκέψεις που κάνουμε σε σχέση με την σημερινή μας στάση και τι μπορεί αυτή να επιφέρει στο μέλλον. Π.χ. «Δεν δουλεύω πολύ, άρα δεν θα έχω χρήματα» ή «δεν γυμνάζομαι αρκετά, άρα θα παχύνω». Ενώ την ίδια στιγμή, οι ενοχές δρουν θέτοντας εμάς ως θύτες μίας μελλοντικής κατάστασης, λόγω της, τωρινής, μη-παραγωγικότητας που μας διακατέχει. Π.χ. «Κάνω κακό στον εαυτό μου που δεν δουλεύω πολύ» (Θύτης: εαυτός, Θύμα: εαυτός) ή «Δεν θα μπορώ να προσφέρω στην οικογένεια μου αρκετά, αν δεν δουλέψω πιο πολύ» (Θύτης: εαυτός, Θύμα: οικογένεια) (Phillips, 2020). Έχει σημασία όμως, να δούμε τι σημαντικότητα δίνουμε στο αιτιατό τις εκάστοτε κατάστασης και πόσο πραγματικό, ή μη πραγματικό, είναι. Καθώς επίσης και να αποφεύγουμε να εστιάζουμε την προσοχή μας, μόνο, σε μία επικείμενη απειλή (Mogg & Bradley, 2018).
«Αν το μελλοντικό αποτέλεσμα που προ-οικονομούμε για μία κατάσταση ΔΕΝ είναι πραγματικό, τότε δίνουμε τον έλεγχο στην ανησυχία!» (Grol et al, 2018).
Στρατηγικές αντιμετώπισης του άγχους της μη-παραγωγικότητας:
Εκλογίκευση του άγχους
Στην περίοδο που διανύουμε είναι εξαιρετικά δύσκολο για τους περισσότερους ανθρώπους να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Επίσης, η αβεβαιότητα του μέλλοντος, δίνει αρνητικές διαστάσεις στο άγχος. Η ανησυχία του πότε θα τελειώσει όλο αυτό καθώς και οι καταστάσεις που θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε κατά τη διάρκεια της καραντίνας, ή και μετά, εντείνουν τα αισθήματα του άγχους μας. Και αυτό είναι λογικό και ανθρώπινο! Παρόλα αυτά, το άγχος δεν είναι εχθρός σου, αλλά μία σήμανση ότι κάτι πρέπει να αλλάξει (Li et al, 2017).
Αμφισβήτηση των καταστροφικών σκέψεων
Έχει σημασία να δούμε αν οι σκέψεις που κάνουμε για το μέλλον είναι πραγματικές. Θα ήταν επίσης καλό, να εντοπίσουμε τα σημεία εκείνα που μπορεί να υπερβάλλουμε σε σχέση με γεγονότα που μπορεί να προκύψουν. Και αν αυτό είναι δύσκολο, τουλάχιστον, ας δώσουμε την ευκαιρία και σε θετικές μελλοντικές σκέψεις (Winston & Seif, 2017). Με άλλα λόγια, ας δώσουμε και στην θετική μελλοντική σκέψη χώρο, χωρίς την αποκλείουμε!
ΜΗΝ ΣΚΕΦΤΕΣΑΙ ‘’ΑΣΠΡΟΜΑΥΡΑ’’
Η ασπρόμαυρη σκέψη, γνωστή και ως "διπολική σκέψη" περιέχει και θετική προ-οικονομία αλλά και αρνητική. Μόνο που δογματίζει ολιστικά είτε στη μία κατεύθυνση, είτε στην άλλη. Πιο απλά, οι
άνθρωποι που σκέφτονται ‘’ασπρόμαυρα’’, είτε σκέφτονται πολύ θετικά, είτε πολύ αρνητικά. Η παγίδα όμως βρίσκεται στην εξέλιξη αυτής της λειτουργίας. Δηλαδή, όταν ένας άνθρωπος σκέφτεται υπερβολικά θετικά, καταλήγει αρκετές φορές να απογοητεύεται. Αποτέλεσμα αυτού είναι να επιλέγει όλο και λιγότερες φορές τη θετική κατεύθυνση προ-οικονομίας. Επίσης, η δογματική υιοθέτηση οποιασδήποτε σκέψης δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα (Jonason et al, 2018).
«Δεν είναι όλα ούτε τέλεια αλλά ούτε καταστροφικά. Είναι καλό για την διαχείριση του άγχους μας, να σκεφτόμαστε πραγματικά» (Mathiesen, 2011).
Βάλε ΣΤΟΠ στην Υπεργενίκευση
Η διαδικασία του να σκεφτόμαστε πως η συνέπειες μίας κατάστασης θα ακολουθήσουν και όλες τις μελλοντικές με τον ίδιο τρόπο και θα φέρουν τα ίδια, κυρίως αρνητικά αποτελέσματα, ονομάζεται υπεργενίκευση. Η υπεργενίκευση είναι ένα "λάθος" της σκέψης μας. Μία διαδικασία εσφαλμένης άμυνας. Συνήθως σκεφτόμαστε υπεργενικεύοντας μία κατάσταση για να αμυνθούμε μελλοντικά και να μην αισθανθούμε τα ίδια αρνητικά συναισθήματα (Chambless, 2002). Όμως, το γεγονός ότι υπάρχουν περίοδοι που βιώνουμε δύσκολες καταστάσεις (βλέπε κορωναϊό) δεν σημαίνει ότι πάντα θα είναι έτσι. Όπως το γεγονός ότι κάναμε λάθος μία ή δύο φορές, δεν σημαίνει ότι πάντα θα κάνουμε λάθος ή ότι δεν έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε το σωστό. Ή, ακόμη, αν κάποιος δεν μας φέρεται σωστά, δεν σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι δεν θα μας φερθούν σωστά (Laufer et al, 2016).
Αφαίρεσε τις ετικέτες
Η ετικετοποίηση είναι μια διαστρεβλωμένη διεργασία σκέψης που μας κάνει να νιώθουμε αδικαιολόγητα αγανακτισμένοι και ηθικά ανώτεροι. Είναι τελείως καταστροφικό να διαμορφώνουμε με αυτόν τον τρόπο την εικόνα του άλλου ή του εαυτού μας.
Η τάση για ετικετοποίηση δίνει αναπόφευκτα διέξοδο στην ανάγκη μας να κατηγορήσουμε τον άλλο (Galinsky et al, 2013).
Η δίψα για εκδίκηση εντείνει τη σύγκρουση και το συναίσθημα της εχθρότητας. Η προσωπική ετικετοποίηση σημαίνει δημιουργία μιας εξ ολοκλήρου αρνητικής εικόνας του εαυτού, βασισμένη στα λάθη μας. Χωρίς να λαμβάνουμε υπόψιν μας και όλα εκείνα τα θετικά που μπορεί να έχουμε καταφέρει (Kazantzis et al, 2017).
«Το γεγονός, λοιπόν, ότι την προκειμένη περίοδο δεν είναι κάποιος τόσο παραγωγικός, δεν σημαίνει ότι αυτό τον χαρακτηρίζει γενικώς» (Galinsky et al, 2013).
Πέταξε τα «Πρέπει»
Όταν η συμπεριφορά μας δεν ανταποκρίνεται στα αυθαίρετα "πρέπει" και στις προσδοκίες μας, γεμίζουμε ντροπή, άγχος και ενοχές. Είναι, με άλλα λόγια, μία συμπεριφορά βασισμένη σε αυτά που θα έπρεπε να κάνω για να αισθάνομαι καλά με τον εαυτό μου. Μια συμπεριφορά που «κυβερνάται» από τα πρέπει (Zettle& Hayes 2015). Όμως, αν δεν αλλάξουμε τα δεδομένα μας, ώστε να συμβαδίζουμε με την ευέλικτη και πολύχρωμη πραγματικότητα, και κυρίως τα δεδομένα που συντονίζονται απόλυτα με τις δικές μας ανάγκες, δεξιότητες και επιθυμίες, θα νιώθουμε μια συνεχή απογοήτευση και απόρριψη (Sheikh & Janoff-Bulman, 2010).
«Έχει νόημα να ακούμε τον εαυτό μας και να του δίνουμε χώρο και χρόνο, και όχι "πρέπει", ειδικά όταν αυτά δεν είναι ρεαλιστικά» (McKay, 2009).
Συνοψίζοντας, λόγω των ημερών και των ήδη αγχογόνων καταστάσεων, θα ήταν καλό να αναπροσδιορίσουμε τις προσδοκίες που έχουμε από τον εαυτό μας, μιας και ήδη μας τέθηκαν πολλά να διαχειριστούμε. Αρχικά, αγκαλιάζοντας τη «βαρεμάρα» και αφήνοντας τον εαυτό μας να μας οδηγήσει, σε αυτό που έχει πραγματικά ανάγκη. Είναι για όλους μας μία δύσκολη κατάσταση, που όμως μπορούμε να τη χρησιμοποιήσουμε έτσι ώστε να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας και να μάθουμε να τον σεβόμαστε.
Βιβλιογραφία
1.Ελληνική Δημοκρατία Η κυβέρνηση (2020). Νέος κορωνοϊός Covid-19 .https://government.gov.gr/menoume-igiis-menoume-asfalis-menoume-sto-spiti/
2.Chambless, D. L. (2002). Beware the dodo bird: The dangers of overgeneralization. Clinical Psychology: Science and Practice, 9(1), 13-16.
3.Galinsky, A. D., Wang, C. S., Whitson, J. A., Anicich, E. M., Hugenberg, K., & Bodenhausen, G. V. (2013). The reappropriation of stigmatizing labels: The reciprocal relationship between power and self-labeling.Psychological science,24(10), 2020-2029.
4.Grol, M., Schwenzfeier, A. K., Stricker, J., Booth, C., Temple-McCune, A., Derakshan, N., ... & Fox, E. (2018). The worrying mind in control: An investigation of adaptive working memory training and cognitive bias modification in worry-prone individuals. Behaviour research and therapy, 103, 1-11.
5.Jonason, P. K., Oshio, A., Shimotsukasa, T., Mieda, T., Csathó, Á., & Sitnikova, M. (2018). Seeing the world in black or white: The Dark Triad traits and dichotomous thinking. Personality and Individual Differences, 120, 102-106.
6.Kazantzis, N., Dattilio, F. M., & Dobson, K. S. (2017). The therapeutic relationship in cognitive-behavioral therapy: A clinician's guide. Guilford Publications.
7.Laufer, O., Israeli, D., & Paz, R. (2016). Behavioral and neural mechanisms of overgeneralization in anxiety.Current Biology,26(6), 713-722.
8.Li, R., Smith, D. V., Clithero, J. A., Venkatraman, V., Carter, R. M., & Huettel, S. A. (2017). Reason's enemy is not emotion: Engagement of cognitive control networks explains biases in gain/loss framing. Journal of Neuroscience, 37(13), 3588-3598.
9.Mathiesen, T. (2011). Scandinavian exceptionalism in penal matters: reality or wishful thinking?: Reality or wishful thinking? In the footsteps of Margaret Mead. InPenal Exceptionalism?(pp. 25-49). Routledge.
10.McKay, M. (2009).Self-esteem: Easyread Edition. ReadHowYouWant. com.
11.Mogg, K., & Bradley, B. P. (2018). Anxiety and threat-related attention: cognitive-motivational framework and treatment. Trends in Cognitive Sciences, 22(3), 225-240.
12.Nett, U. E., Goetz, T., & Daniels, L. M. (2010). What to do when feeling bored?: Students' strategies for coping with boredom. Learning and Individual Differences, 20(6), 626-638.
13.Panova, T., & Lleras, A. (2016). Avoidance or boredom: Negative mental health outcomes associated with use of Information and Communication Technologies depend on users’ motivations. Computers in Human Behavior, 58, 249-258.
14.Phillips, E. M. (2020). Chekhov, Boredom, and Pathology as Dramatic Technique. Modern Drama, 63(1), 39-62.
15.Sheikh, S., & Janoff-Bulman, R. (2010). The “shoulds” and “should nots” of moral emotions: A self-regulatory perspective on shame and guilt.Personality and Social Psychology Bulletin,36(2), 213-224.
16.Winston, S. M., & Seif, M. N. (2017). Overcoming Unwanted Intrusive Thoughts: A CBT-Based Guide to Getting Over Frightening, Obsessive, or Disturbing Thoughts. New Harbinger Publications.
17.Zettle, R. D., & Hayes, S. C. (2015). Rule-governed behavior: A potential theoretical framework for cognitive-behavioral therapy. In The Act in Context (pp. 33-63). Routledge.