Χαρακτηριστικά προσωπικότητας και εθισμός στα smartphones

Χριστούλη Νίκη

Bsc, Msc in Health Psychology

Στο παρόν άρθρο θα μιλήσουμε για τον εθισμό στα smartphones και τον συσχετισμό τους με τα χαρακτηριστηκά προσωπικότητας. Θα αναφερθούν θεωρίες για τον εθισμό, οι αρνητικές επιπτώσεις της κατάχρησης των smartphones και τα χαρατηριστικά προσωπικότητας βασισμένα στο μοντέλο των 5 Μεγάλων Παραγόντων της Προσωπικότητας (Costa & McCrae, 1992) και των 6 παραγόντων του HEXACO (Ashton & Lee, 2004). Άραγε υπάρχει συσχέτιση αυτών σε ελληνικό πληθυσμό; Η έρευνα που ακολουθεί θα μας δώσει παραπάνω πληροφορίες.

Ορισμός του εθισμού και θεωρίες

Ο εθισμός αποτελεί μία περίπλοκη κατάσταση που χαρακτηρίζεται από καταναγκαστικές δραστηριότητες ή χρήση ουσιών με αρνητικές συνέπειες στην ποιότητα ζωής του ατόμου (American Psychiatric Association, 2013). Σύμφωνα με τους Aljomaa et al. (2016), υπάρχουν πολλές θεωρίες που μπορούν να εξηγήσουν τον εθισμό στα smartphones και γενικά στην τεχνολογία. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την ψυχοδυναμική θεωρία, ο εθισμός στα smartphones αποτελεί μια κατάσταση κατά την οποία το άτομο εθίζεται με σκοπό να αποφύγει τυχόν απογοητεύσεις και να ξεχάσει άσχημα συμβάντα. Ο συμπεριφορισμός εξετάζει τον εθισμό των smartphones ως συμπεριφορά που μαθαίνεται. Ο εθισμός στα smartphones αποτελεί μια συμπεριφορά που υπόκειται στην αρχή της τόνωσης-απόκρισης-ενίσχυσης, πράγμα που σημαίνει ότι ο εθισμός στα smartphones μπορεί να τροποποιηθεί όπως κάθε άλλη μαθητευόμενη συμπεριφορά. Από την άλλη η γνωστική θεωρία αποδίδει τον εθισμό στα smartphones σε παραμορφωμένα σχήματα και ιδέες. Ενώ, η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία εξηγεί τον εθισμό στα smartphones ως αποτέλεσμα του πολιτισμού και της κοινωνίας. Τέλος, υπάρχει μια προσέγγιση που υποστηρίζει ότι ο εθισμός στην τεχνολογία αποτελεί αποτέλεσμα συνδυασμού κοινωνικών, πολιτισμικών, προσωπικών, συναισθηματικών και περιβαλλοντικών παραγόντων (Aljomaa et al., 2016).

Αρνητικές επιπτώσεις της κατάχρησης των smartphones

Παρά τα οφέλη των smartphones, οι ερευνητές στρέφουν το ενδιαφέρον τους στις αρνητικές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχολογική υγεία σε σχέση με τη χρήση τους (Baron & Campbell, 2012). Οι αρνητικές φυσικές επιπτώσεις της υπερβολικής χρήσης των smartphones περιλαμβάνουν τα ατυχήματα, επειδή είτε οι οδηγοί είτε οι πεζοί επικεντρώνονται στα smartphone τους ενώ οδηγούν / περπατούν (Haug et al., 2015). Σύμφωνα με τους Beranuy et al., (2009) πολλά άτομα έχουν εθιστεί στα smartphones και φαίνεται πιο πιθανό να βιώσουν ψυχικά και σωματικά προβλήματα, όπως άτομα που είναι εθισμένα στο Internet και σε βιντεοπαιχνίδια. Σύμφωνα με τους David & Roberts (2017) το 68% του Αμερικανικού πληθυσμού κοιμάται με τα smartphones τους και το 79% χρησιμοποιεί το smartphone τους μέσα σε 15 λεπτά περίπου αφού ξυπνήσει. Επίσης, το 79% του πληθυσμού των ΗΠΑ ελέγχει τα smartphones τους κατά μέσο όρο 221 φορές την ημέρα και το 70%-80% των οδηγών χρησιμοποιούν τα smartphone τους ενώ οδηγούν (David & Roberts, 2017). Οι καθημερινές ρουτίνες όπως οι οικογενειακές σχέσεις, οι συνήθειες, οι κοινωνικές συμπεριφορές και οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις έχουν αλλάξει από τη χρήση των smartphones. Ο συνεχής έλεγχος και η χρήση εφαρμογών smartphone συνδέεται με το άγχος, τις διαταραχές του ύπνου, την υποβάθμιση της ευημερίας, τη μειωμένη σωματική δραστηριότητα και τη μειωμένη ακαδημαϊκή επίδοση (Thomée et al., 2011). Σύμφωνα με τους Kim et al., (2015), τα αρνητικά αποτελέσματα της υπερβολικής χρήσης των smartphones έχουν βρεθεί να αναπτύσσονται σε άτομα με ψυχολογικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη περισσότερο από ό, τι σε άτομα χωρίς κάποια ψυχολογική διαταραχή. Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να αναφερθεί ότι ο εθισμός στα smartphones έχει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά με άλλες εξαρτήσεις όπως τις ψυχαναγκαστικές αγορές και τον παθολογικό τζόγο (Choliz, 2010). Ο Torrecillas (2007) διαπίστωσε ότι το 40% των νέων ενηλίκων και των εφήβων χρησιμοποιούν τα smartphone τους περισσότερο από 4 ώρες την ημέρα.

Το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5) εισάγει έναν εθισμό εκτός ουσιών (εθισμός στο Διαδίκτυο) ως διάγνωση ψυχικών διαταραχών (American Psychiatric Association, 2013).

"Phubbing" και εθισμός smartphone

Μια ομάδα ειδικών γλωσσολόγων δημιούργησε το 2012 για πρώτη φορά τη φράση "phubbing" για να εκπροσωπήσει τη προβληματική συμπεριφορά σχετικά με τα smartphones και τον εθισμό σε αυτά. Οι ειδικοί υποστήριξαν ότι η συμπεριφορά του "phubbing" έχει αυξηθεί από το 2007 αλλά κανείς δεν έχει μιλήσει για αυτή τη συμπεριφορά λόγω του γεγονότος ότι δεν υπήρχε καμία λέξη για να την περιγράψουμε (Nazir & Pişkin, 2016). Ο όρος "phubbing" αποτελεί μια σύνθετη λέξη που δημιουργήθηκε από τη λέξη «phone» (τηλέφωνο) και «snubbing» (συμπεριφορά κατά την οποία κάποιος αγνοεί/ περιφρονεί τον συνομιλητή του/της). Σύμφωνα με τους Chotpitayasunondh & Douglas (2016), το "phubbing" έχει γίνει ο κανόνας σχετικά με τη σύγχρονη επικοινωνία στις μέρες μας. Σύμφωνα με προηγούμενες έρευνες το phubbing μειώνει την ποιότητα των σχέσεων και την ικανοποίηση από αυτές (Coyne et al., 2011, McDaniel & Coyne 2014, Roberts & David , 2016). Οι άνθρωποι που είναι "phubbers" έχουν την τάση να αλληλεπιδρούν με το smartphone τους πολύ περισσότερο από ότι με τον συνομιλητή τους (Chotpitayasunondh & Douglas 2016).

Άραγε τί σχετίζεται με τον εθισμό στα smartphones ;

Θα μπορούσαν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μας να παίζουν κάποιον ρόλο;

Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να μιλήσουμε για τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας.

Η προσωπικότητα αποτελεί ένα σύνολο χαρακτηριστικών που βασίζονται σε γνωστικές λειτουργίες, συναισθηματικά πρότυπα και συμπεριφορές που αναπτύσσονται από περιβαλλοντικούς, κοινωνικούς, ψυχολογικούς και βιολογικούς παράγοντες (Corr, & Matthews, 2009). Οι θεωρίες της προσωπικότητας επικεντρώνονται στις ψυχολογικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ του κοινωνικού και του βιολογικού περιβάλλοντος των ατόμων (Kaplan, 2016).

Εθισμός στην τεχνολογία και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας

Οι περισσότερες από τις μελέτες που διερευνούν διεθνώς αν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας συνδέονται με οποιοδήποτε τύπο εθισμού έχουν χρησιμοποιήσει το μοντέλο των 5 Μεγάλων Παραγόντων της Προσωπικότητας (Big Five Personality Model) (Costa & McCrae, 1992). Ο όρος μεγάλη πεντάδα αναφέρεται στα ευρήματα ότι σε κάθε ένα από τα πέντε χαρακτηριστικά εντοπίζονται πολλά ακόμη επιμέρους χαρακτηριστικά. Αν και έχουν χρησιμοποιηθεί διαφορετικοί όροι για την μεγάλη πεντάδα εδώ θα χρησιμοποιηθούν οι όροι εξωστρέφεια, νευρωτικότητα συγκαταβατικότητα, δεκτικότητα στην εμπειρία και ευσυνειδησία.

· Εξωστρέφεια

Το χαρακτηριστικό της εξωστρέφειας αξιολογεί το βαθμό ενεργητικότητας, την ποσότητα και την ένταση των διαπροσωπικών αλληλεπιδράσεων, τα κίνητρα και την ικανότητα για χαρά. Άτομα που παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό εξωστρέφειας είναι ενεργητικά, κοινωνικά, αισιόδοξα, τρυφερά και εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους. Από την άλλη, άτομα που παρουσιάζουν χαμηλό βαθμό εξωστρέφειας συνήθως είναι πιο επιφυλακτικά, συγκρατημένα και συνεσταλμένα.

· Νευρωτισμός

Το χαρακτηριστικό του νευρωτισμού αξιολογεί την προσαρμογή σε αντίθεση με τη συναισθηματική αστάθεια και προσδιορίζει την τάση των ατόμων προς την κατάθλιψη. Άτομα που παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά νευρωτισμού είναι συνήθως ανήσυχα, ανασφαλή, αντιδρούν πολύ έντονα σε κάθε είδους ερέθισμα και δυσκολεύονται να συνέλθουν μετά από κάποια έντονη συναισθηματικά εμπειρία. Απο την άλλη το σταθερό (μη νευρωτικό) άτομο ανταποκρίνεται συναισθηματικά με αργούς ρυθμούς και επανέρχεται εύκολα μετά από μια έντονη συναισθηματικά κατάσταση. Είναι γενικά ήρεμο άτομο, χαλαρό και ελέγχει τα συναισθηματά του.

· Συγκαταβατικότητα

Η συγκαταβατικότητα εκφράζει την τάση να είναι κάποιος ευχάριστος και άνετος σε κοινωνικές καταστάσεις. Άτομα που παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό συγκαταβατικότητας δείχνούν κατανόηση, είναι διακριτικοί, φιλικοί και γενναιόδωροι. Απο την άλλη άτομα που παρουσιάζουν χαμηλή συγκαταβατικότητα ενδιαφέρονται λιγότερο για το καλό των άλλων και δείχνουν λιγότερη ενσυναίσθηση. Συχνά χαρακτηρίζονται από σκεπτικισμό σχετικά με τα κίνητρα των άλλων ανθρώπων και έχουν την τάση να ανταγωνίζονται παρά να συνεργάζονται.

· Δεκτικότητα στην εμπειρία

Άτομα που παρουσιάζουν μεγάλο βαθμό σε αυτό το χαρακτηριστικό αγαπούν τις επαναστάσεις, απολαμβάνουν την πολυπλοκότητα των πραγμάτων και αναζητούν λύσεις. Σε αντίθεση τα άτομα που παρουσίαζουν χαμηλό βαθμό τείνουν να είναι συμβατικοί και παραδοσιακοί στη συμπεριφορά τους. Προτιμούν την ρουτίνα από τις νέες εμπειρίες και έχουν ένα στενό φάσμα ενδιαφερόντων.

· Ευσυνειδησία

Το χαρακτηριστικό της ευσυνειδησίας αξιολογεί το βαθμό οργάνωσης, σταθερότητας και κινητοποίησης ενός ατόμου προς κάποιον στόχο. Άτομα με υψηλό βαθμό ευσυνειδησίας είναι συνήθως εργατικά, οργανωμένα, πειθαρχημένα, σχολαστικά, φιλόδοξα και αξιόπιστα. Απο την άλλη, άτομα με χαμηλή βαθμολογία στην ευσυνειδησία δεν έχουν στόχους, είναι οκνά, άβουλα και απρόσεκτα.

Έχοντας αναφερθεί στο μοντέλο των πέντε παραγόντων κρίνεται σκόπιμο να γίνει αναφορά και στο μοντέλο των έξι παραγόντων του HEXACO των Ashton & Lee (2004) το οποίο και χρησιμοποιήθηκε στην έρευνα που έγινε σε ελληνικό πληθυσμό.

Σύμφωνα με το HEXACO, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας χωρίζονται σε έξι κλίμακες, τα οποία είναι: η ταπεινότητα, η συναισθηματικότητα, η εξωστρέφεια, η συγκαταβατικότητα, η ευσυνειδησία​​ και η δεκτικότητα στην εμπειρία. Το χαρακτηριστικό που αλλάζει σε τίτλο είναι η συναισθηματικότητα αλλά ορίζεται όπως το χαρακτηριστικό του νευρωτισμού και προστίθεται το χαρακτηριστικό της τιμιότητας/ταπεινότητας. Τα άτομα με υψηλές βαθμολογίες στην τιμιότητα/ταπεινότητα δεν χρησιμοποιούν χειραγώγηση σε άλλους, δεν έχουν την επιθυμία να σπάσουν τους κανόνες και είναι αδιάφοροι στην πολυτέλεια. Από την άλλη πλευρά, τα άτομα που αναφέρουν χαμηλές βαθμολογίες σε αυτή την κλίμακα αισθάνονται πολύ σημαντικά, έχουν έναν πειρασμό να σπάσουν τους κανόνες και πολύ συχνά υποκινούνται από υλικό κέρδος.

Για να δούμε λοιπόν τι έχουν δείξει τα αποτελέσματα για τον συσχετισμό χαρακτηριστικών προσωπικότητας και εθισμού στα smartphones σε ελληνικό πληθυσμό (N=154).

Στην έρευνα πήραν μέρος 154 άτομα εκ των οποίων τα 72 ήταν άνδρες (46.8 %) και τα 82 ήταν γυναίκες (53.2%) με μέσο όρο ηλικίας τα 27 έτη. Η μελέτη επιβεβαίωσε την υπόθεση πως ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα προσωπικότητας συνδέονταν με τον εθισμό των smartphones και πιο συγκεκριμένα αυτά είναι η δεκτικότητα στην εμπειρία, ο νευρωτισμός και η τιμιότητα/ταπεινότητα. Άτομα που είχαν υψηλές βαθμολογίες στο χαρακτηριστικό της δεκτικότητας στην εμπειρία φάνηκαν να είναι εθισμένα στη χρήση των smartphones τους όπως και άτομα με ύψηλη βαθμολογία στο χαρακτηριστικό της συναισθηματικότητας και της τημιότητας/ταπεινότητας.

Τα παραπάνω αποτελέσματα είναι παρόμοια με αποτελέσματα που προέκυψαν από προηγούμενες μελέτες (Augner & Hacker, 2012; Gao et al., 2017; Hughes et al., 2012; Wang et al., 2012; Kuss et al., 2013; Rahmani & Lavasani, 2011). Σύμφωνα με τους Augner και τον Hacker (2012), ο νευρωτισμός σχετίζεται θετικά με τον εθισμό στα smartphones και σύμφωνα με τους Gao et al. (2017) τα άτομα που ήταν νευρωτικά με βάση τη βαθμολογία τους, είναι πιο πιθανό να έχουν εθισμό smartphones. Επίσης, προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην υπερβολική χρήση του Διαδικτύου και στο χαρακτηριστικό της δεκτικότητας στην εμπειρία (Kuss, et al., 2013, Rahmani & Lavasani, 2011). Επιπλέον, η συναισθηματικότητα είχε τη μεγαλύτερη συσχέτιση με τον εθισμό στα smartphones (Augner & Hacker, 2012 · Gao et al., 2017). Η εξωστρέφεια, η συγκαταβατικότητα και η ευσυνειδησία​​ δεν έδειξαν καμία συσχέτιση με τον εθισμό στα smartphones (Augner & Hacker, 2012, Gao et al., 2017).

Βιβλιογραφία

1. Aljomaa, S. S., Al.Qudah, M. F., Albursan, I. S., Bakhiet, S. F., & Abduljabbar, A. S. (January 01, 2016). Smartphone addiction among university students in the light of some variables. Computers in Human Behavior, 61, 155-164.

2. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).

3. Augner, C., Hacker, G.W., 2012. Associations between problematic mobile phone use and psychological parameters in young adults. Int. J. Public Health 57, 437–441.

4. Baron, N. S., & Campbell, E. M. (January 01, 2012). Gender and mobile phones in cross-national context. Language Sciences, 34, 1, 13-27.

5. Beranuy, M., Oberst, U., Carbonell, X., & Chamarro, A. (January 01, 2009). Problematic Internet and mobile phone use and clinical symptoms in college students: The role of emotional intelligence. Computers in Human Behavior, 25, 5, 1182-1187.

6. Chóliz, M. (2010). Mobile phone addiction: a point of issue. Addiction, 105, 373-374.

7. Chotpitayasunondh, V., & Douglas, K. M. (October 01, 2016). How “phubbing” becomes the norm: The antecedents and consequences of snubbing via smartphone. Computers in Human Behavior, 63, 9-18.

8. Corr, P. J., & Matthews, G. (Eds.). (2009). The Cambridge handbook of personality psychology 748-763. Cambridge: Cambridge University Press.

9. Costa, P. T., & McCrae, R. R. (1992). Four ways five factors are basic. Personality and individual differences, 13(6), 653-665.

10. David, M. E., & Roberts, J. A. (April 01, 2017). Phubbed and Alone: Phone Snubbing, Social Exclusion, and Attachment to Social Media. Journal of the Association for Consumer Research, 2, 2, 155-163.

11. Gao, T., Xiang, Y. T., Zhang, H., Zhang, Z., & Mei, S. (January 01, 2017). Neuroticism and quality of life: Multiple mediating effects of smartphone addiction and depression. Psychiatry Research, 258, 457-461.

12. Haug, S., Castro, R. P., Kwon, M., Filler, A., Kowatsch, T., & Schaub, M. P. (2015). Smartphone use and smartphone addiction among young people in Switzerland. Journal of behavioral addictions, 4(4), 299-307.

13. Hughes, D. J., Rowe, M., Batey, M., & Lee, A. (2012). A tale of two sites: Twitter vs. Facebook and the personality predictors of social media usage. Computers in Human Behavior, 28(2), 561-569.

14. Kaplan, B. J. (2016). Kaplan and Sadock’s Synopsis of Psychiatry. Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry. Tijdschrift voor Psychiatrie, 58(1), 78-79.

15. Kim, Y., Briley, D. A., & Ocepek, M. G. (2015). Differential innovation of smartphone and application use by sociodemographics and personality. Computers in Human Behavior, 44, 141-147.

16. Kuss, D. J., van Rooij, A. J., Shorter, G. W., Griffiths, M. D., & van de Mheen, D. (2013). Internet addiction in adolescents: prevalence and risk factors. Computers in Human Behavior, 29, 1987-1996.

17. Lee, K., & Ashton, M. C. (January 01, 2008). The HEXACO Personality Factors in the Indigenous Personality Lexicons of English and 11 Other Languages. Journal of Personality, 76, 5, 1001-1054.

18. Nazir, T., & Pişkin, M. (2016). Phubbing: A Technological Invasion Which Connected the World But Disconnected Humans.

19. Rahmani, S., & Lavasani, M. G. (2011). The relationship between internet dependency with sensation seeking and personality. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 30, 272-277.

20. Rahmani, S., & Lavasani, M. G. (2011). The relationship between internet dependency with sensation seeking and personality. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 30, 272-277.

21. Thomée, S., Härenstam, A., & Hagberg, M. (December 01, 2011). Mobile phone use and stress, sleep disturbances, and symptoms of depression among young adults - a prospective cohort study. Bmc Public Health, 11, 1, 1-11.

22. Torrecillas, L. (2007). Mobile phone addiction in teenagers may cause server psychological disorder. Medical Studies, 14, 11-13.

23. Wang, L., Jackson, A., Zhang, J., & Su, Q. (November 01, 2012). The relationships among the Big Five Personality factors, self-esteem, narcissism, and sensation-seeking to Chinese University students’ uses of social networking sites (SNSs). Computers in Human Behavior, 28, (6), 2313-2319.